In de nacht van 9 op 10 november 1938 staken nationaalsocialisten op bevel van nazi-minister van Propaganda Goebbels honderden synagogen in Duitsland in brand. Bijna achtduizend joodse winkels werden vernield en zeker 92 joodse burgers werden vermoord.
Dit was het einde van een periode van wettelijke treiterijen en uitsluiting van joden en luidde het begin in van direct geweld, eindigend in een grootschalige vervolging van joden tot in de dood. Zigeuners, communisten, socialisten, kritische christenen en homoseksuelen troffen hetzelfde lot. De herdenking van de Kristallnacht is nog steeds actueel. Vandaag de dag zijn tendensen te ontwaren die doen denken aan de jaren dertig van de vorige eeuw. Waren het in de crisistijd van toen joden die als zondebokken werden aangewezen, nu zijn het, in de huidige crisisjaren, vooral moslims.
In de dertiger jaren kende Duitsland een grote werkloosheid en armoede. Er werden zondebokken gezocht en gevonden in de joodse bevolkingsgroep. Joden kregen het predikaat van Untermensch en werden verdacht van het smeden van een complot om de macht over te nemen. Burgers die zich verzetten tegen deze hetze werd de mond gesnoerd. De rechtsstaat werd steeds meer uitgehold. Vandaag de dag zijn er angstbeelden en complottheorieën, ditmaal over de vermeende oprukkende moslimoverheersing. In Nederland trekt populistisch rechts de rechtsstaat in twijfel, gelijke rechten worden op het spel gezet en de PVV poogt kritische noten ten aanzien van zijn gedachtegoed zoveel mogelijk te onderdrukken.
Ontmenselijking
Racisme en discriminatie beleven door de opkomst van populistisch rechts een opvallende come-back. Meer en meer scheert de PVV moslims over één kam en bestempelt hen als een bedreiging voor de samenleving. Moslims en moslima’s zouden allen niet geïntegreerd zijn en opvattingen hebben die onverenigbaar zijn met de westerse normen en waarden. En spreekt Wilders over dieren of over mensen als hij het heeft over ‘islamitisch stemvee’, ‘kopvoddentax’ en ‘dat komt maar hier en plant zich maar voort’? Hier is sprake van ontmenselijking met als doel om moslims te vervreemden van de rest van de samenleving.
Voor alle duidelijkheid: er zijn overeenkomsten tussen de retoriek van de jaren dertig en die van nu, maar er zijn ook grote verschillen. Het is dus niet gezegd dat het huidige vreemdeling-vijandige klimaat dezelfde gevolgen zal hebben als toen, maar we moeten wel waakzaam zijn.
Uit recente cijfers van de Landelijke Brancheorganisatie van Antidiscriminatiebureaus (LBA) blijkt dat meldingen van discriminatie op grond van ras en godsdienst de laatste vijf jaar zijn gestegen. Met het verbieden van hoofddoekjes op scholen, de oproep tot het verbod van islamitische scholen en van de Koran zijn we in het stadium van treiterijen beland. Het is van belang dat deze treiterijen geen wettelijke basis krijgen en de huidige Nederlandse en Internationale wetgeving niet terzijde worden geschoven om bepaalde bevolkingsgroepen tot tweederangsburgers te degraderen.
Optimisme
Uit recente onderzoeken, zoals Winnaars en Verliezers (2010) van historici Leo en Jan Lucassen, komt een ander beeld naar voren dan dat wat in de media overheerst: geëmancipeerde moslims en mondige moslima’s die inmiddels bijna hetzelfde opleidingsniveau hebben bereikt als leeftijdgenoten met Nederlandse ouders. Het is opvallend dat deze groep binnen één of twee generaties zo snel op de sociale ladder is gestegen en nog steeds stijgt. Dat dit niet zonder slag of stoot gaat, is niet uitzonderlijk. Het is veeleer opmerkelijk dat de integratie zo snel verloopt, als we bedenken dat Nederland nooit eerder zulke hoge eisen aan nieuwe migranten heeft gesteld. Integratie van nieuwe groepen duurt in het algemeen twee tot drie generaties op voorwaarde van deelname aan het arbeidsproces en geen belemmerende maatregelen vanuit de overheid. We zijn ongeduldig geworden en niet meer gewend aan een samenleving met meerdere culturele en religieuze groepen. Iets wat in de verzuilde samenleving tot veertig jaar geleden als normaal werd gezien.
Strijdbaar
De Kristallnacht en de gevolgen daarvan moeten ons doen beseffen dat racisme en uitsluiting te allen tijde moeten worden bestreden. Het is verleidelijk om een cynische houding aan te nemen in een wereld waar we steeds minder grip op lijken te hebben. Maar is dat een reden om weg te kijken? De geschiedenis leert ons dat een aanval op één bevolkingsgroep ons allen treft.
Op woensdag 9 november wordt de Kristallnacht herdacht in meerdere steden in Nederland. Burgers met verschillende culturele en religieuze achtergronden zullen hand in hand staan, weerbaar tegen het antisemitisme van toen, het racisme van vandaag en strijdbaar voor een solidaire en tolerante samenleving.
Hedy d’Ancona – voormalig minister voor Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur
Vincent Bijlo – cabaretier, columnist, muzikant, schrijver
Lonneke Lemaire – Platform Stop Racisme en Uitsluiting
Mohamed Rabbae – voorzitter Landelijk Beraad Marokkanen, voormalig Kamerlid
Dr. Karen Vintges – filosofe Universiteit van Amsterdam