Door Maartje Terpstra en Michael Blok, Volkskrant dd. 23 mei 2011
Het is een trieste constatering dat deze regering mensenrechten vaak als lastig ziet of zelfs negeert.
De Eerste Kamer heeft als taak te waken over de kwaliteit van wetgeving, en die te toetsen aan de Grondwet. In samenwerking met Defence for Children en Vluchtelingenwerk Nederland hebben wij de plannen van het kabinet- Rutte aan een kritische juridische toets onderworpen. Het blijkt dat veel voorgestelde maatregelen in het regeerakkoord in strijd zijn met de Grondwet. Daarom is de Eerste Kamer belangrijker is dan ooit. Hetzelfde geldt voor de verkiezingen die vandaag plaatsvinden.
Dictatuur van de meerderheid
Mensenrechten, verankerd in de Nederlandse Grondwet en internationale verdragen, zijn een belangrijke basis voor onze rechtsstaat. Deze mensenrechten beschermen de vrijheid van de burger tegen willekeur en de “dictatuur van de meerderheid”. Daarmee zijn ze het cement van een bouwwerk waarin wij nu al meer dan zestig jaar in vrijheid, vrede en voorspoed leven. Een bouwwerk dat in Nederland kwetsbaar is, omdat onze rechters wetten niet aan de Grondwet mogen toetsen en er geen sterk “grondwettelijk besef” is bij politici, rechters en burgers.
Het is daarom een trieste constatering dat deze regering mensenrechten vaak als lastig ziet of zelfs negeert. Onze analyse van het regeer- en gedoogakkoord levert wat dat betreft een schokkend beeld op. De zeer strenge regels voor gezinsvorming zijn bijvoorbeeld al eerder veroordeeld door de Europese rechter, maar worden in het regeerakkoord zelfs aangescherpt. Het voorstel om het Nederlanderschap voorwaardelijk te maken creëert verschillende categorieën Nederlanders, kan mensen statenloos maken en ondermijnt de rechtszekerheid en rechtsgelijkheid.
Kinderen
Ook kinderen worden door veel voorgenomen maatregelen in hun rechten aangetast. Ze hebben een absoluut recht op samenzijn met hun ouders en op veiligheid, maar dit wordt niet gerespecteerd door dit kabinet. Vooral kinderen van asielzoekers of kinderen met een niet-westerse ouder zijn hiervan het slachtoffer. Voor het schenden van kinderrechten is Nederland al meerdere keren op de vingers getikt, maar het kabinet wil de maatregelen toch strenger maken.
De aangekondigde plannen met asielzoekers zijn grotendeels in strijd met het Vluchtelingenverdrag. Alle bewijslast komt bij de asielzoekers te liggen, terwijl ze het voordeel van de twijfel zouden moeten krijgen.
Beroepsmogelijkheden worden afgesneden en het kabinet wil toe naar een situatie waarin asiel alleen nog kan worden aangevraagd in de (meestal onveilige) thuisregio. Zo wordt het Vluchtelingenverdrag voor Nederland een lege huls en gaan belangrijke principes zoals vrije toegang tot de rechter en rechtszekerheid verloren. Weer andere maatregelen in het regeerakkoord druisen in tegen het recht op privacy of tegen de vrijheid van godsdienst.
Hindernis
Ook in andere opzichten licht het kabinet de hand met de spelregels. Tijdens de formatie ontnam premier Rutte de koningin het voortouw. En in de aanloop naar de Eerste Kamerverkiezingen lijkt het erop dat hij zijn positie heeft gebruikt om stemmen voor de coalitie te winnen. Dit alles vormt onderdeel van een politieke verschuiving waarbij rechtsregels meer als een hindernis worden gezien dan als een waarborg.
Het kabinet geeft toe dat een deel van de plannen in strijd is met (Europese) rechtsregels, maar wil deze gaan veranderen. Dat kan soms nodig zijn, maar de schaal waarop deze regering dit wil ondermijnt onze rechtsstaat. Bij andere maatregelen lijkt het doel te zijn om de juridische ruimte voor overheidsbeleid op te rekken door de grenzen ervan op te zoeken en de nieuwe ruimte permanent te gebruiken voor beleid. Hiermee onttrekt de overheid zich steeds meer aan toezicht door de rechterlijke macht. Er worden tot slot maatregelen voorgesteld waarvan de regering al op voorhand weet dat ze zullen worden teruggedraaid door de Nederlandse of Europese rechter. Het spel daar lijkt te zijn dat de overheid in de jaren die het duurt voordat de rechter uitspraak doet, een deel van het beleid heeft kunnen realiseren.
Makkelijk
Dit kabinet toont graag politieke daadkracht, maar gaat op deze manier te makkelijk om met onze rechtsregels. En dat voor een minderheidskabinet dat gedoogd wordt door een politieke beweging die afschaffing van belangrijke grondrechten wil.
De druk op onze rechtsstaat zal in de komende periode alleen maar toenemen. De Eerste Kamer is daarbij een belangrijke verdedigingslinie. Als ze hun eed trouw willen zijn zullen ook de senatoren van de regeringspartijen waakzaam moeten zijn. Als ze die verantwoording laten liggen, is het te hopen dat de oppositie vanmiddag de meerderheid behoudt in de Eerste Kamer.
Michael Blok en advocate Maartje Terpstra zijn verbonden aan het Platform Stop Racisme & Uitsluiting, dat vandaag een manifestatie houdt op het Binnenhof. Ze roepen de nieuwe Eerste Kamer op om toe te zien op naleving van de Grondwet en internationale verdragen door het kabinet.